H. Nedim Şahhüseyinoğlu'nun kaleminden 'Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci'

H. Nedim Şahhüseyinoğlu:
Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci.
Ankara (Ayyıldız Yayınları: 71)
2001, 457 S., ISBN 975-8398-17-2

[İsmail Engin] - 1949'da Akçadağ Köy Enstitüsü'nü bitirdikten sonra, öğretmen olarak değişik yerleşim birimlerinde çalışan TÖDF, TÖS, TÖB-DER, DEV-MADEN-SEN gibi çeşitli kuruluşlarda ve 1990'lı yıllarla birlikte Alevi örgütlenmesi süreci içerisinde aktif olarak görev alan Şahhüseyinoğlu'nun hacimli eseri, "Önsöz" dışında dokuz bölümden ibaret.

"Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci" yazara göre, "özünden koparılmak istenilen" Anadolu Aleviliğine bağlı olarak oluşturulan Alevi örgütlülüğünün gelişim süreci ve karşılaştığı zorlukları gözler önüne sermek ve örgütler arasındaki ayrılıkları tartışmak amacıyla kaleme alınmış (s. 15-16).

Alevilerin örgütlenmesini Osmanlı'nın uygulamalarıyla ilintilendiren Şahhüseyinoğlu, buradan hareketle eserin ilk bölümünü "Osmanlı Döneminde Alevi Örgütlenmesi"ne (s. 17-39) ayırmış. Bu bölümde, Osmanlı'da "Alevi direnişi ve örgütlülüğü" irdelenirken, Şeyh Bedreddin, Şahkulu, Bozoklu Celal, Kalender Çelebi ayaklanmaları ve diğer ayaklanmalar ele alınıyor; Pir Sultan Abdal olayına yer veriliyor. Ve yazar, buradan hareketle, Alevi örgütlenmesinin iki yapısal karakterini içeren saptamalar yapıyor. Şahhüseyinoğlu'na göre, Alevi örgütlenmesinin öncülüğü, inanç liderlerinin elinde ve denetiminde. Onlar ortadan kalktıkça örgütlülük dağılmakta ve yok olmakta. Bu örgütlülük ("ayaklanma geleneğinde"ki unsurlar) içinden devlet tarafından tarafından satın alınabilen "işbirlikçiler" çıkmakta. (s. 36-39)

Eserin ikinci bölümünü "Cumhuriyet Dönemi Örgütlenmenin Tarihsel Zemini" (s. 41-65) adlı kısım oluşturuyor. Bu kısımda Diyanet İşleri Başkanlığı, Cumhuriyet'in ilanıyla yeni devletin Sünni bir yapı alması sürecine ilişkin örnek olarak veriliyor. Bu bağlamda Alevilik-Bektaşilik araştırmaları üzerinde duruluyor; Alevilerin iç ve dış göçü işleniyor.

Eserin "Parti Örgütlenmesi" adını taşıyan üçüncü bölümünde (s. 67-101), tek parti döneminden başlayarak, DP döneminde Aleviler ve siyaset ilişkileri; BP, TBP'nin kuruluş ve gelişme süreçleri, 12 Eylül ve Demokratik Barış Hareketi ile Barış Partisi denemeleri, sağ partilerle Aleviler arasındaki ilişkiler ve Alevi örgütlerinin bu süreci değerlendirmeleri konu ediniliyor.

"Sivil (Demokratik) Örgütlenme" başlığını taşıyan dördüncü bölüm, "Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci"nin en hacimli bölümü olarak dikkat çekiyor ( s. 103-248). Bu bölümde Alevi örgütlenmesi dergâh, vakıf, dernek örgütlenmesi olarak ayrılıyor; Hacı Bektaş, Abdal Musa, Karacaahmet vb. dergâhlar etrafında kurulan örgütlenmelere değiniliyor; AKKAV, Cem Vakfı, ERVAK, Ehlibeyt vb. vakıfların amaçları, siyasi görüşleri, Aleviliğe bakışları değerlendirilmeye çalışılıyor; ardından da konuyla ilgili dernekler ana hatlarıyla tanıtılıyor. Bu kısımda ağırlıklı olarak tanıtılan dernek Pir Sultan Abdal Derneği (s. 218-237).

"Yurtdışı Alevi Dernekleri" başlığını taşıyan beşinci bölümde (s.249-276) Almanya, Fransa, İngiltere, İsviçre, Avusturya, Hollanda, Danimarka, Avustralya'daki "Alevi örgütlenmeleri" gözden geçirilirken; ana hatlarıyla Almanya örneği ön planda yer alıyor.

Altıncı bölümde "Alevi-Bektaşi Temsilciler Meclisi" (ABTM) ile ilgili süreç (s. 277-357) ilgilisine sunulmaya çalışılıyor. Bu süreç içerisinde Alevi hareketindeki üst birlik arayışları, istekler, örgütlenme çabaları, ABTM organları ve tüzüğü; siyaset ile ABTM ilişkisi ve ABTM'nin çalışmalarının durması betimleniyor.

"Alevi Örgütlerinin Ortak Etkinlikleri" adını alan yedinci bölümde (s. 359-412) örgütlerin Aleviler adına genel istemlerine ve bu istemlerini dile getirmek için yaptıkları girişimlere, mahkeme sonuçlarına; Alevileri ilgilendiren konulara ilişkin hazırladıkları raporlara dikkat çekiliyor.

"Alevi Örgütlerinin Devletten Pay İstemi" başlığıyla yer alan sekizinci bölümde (s. 413-437), konuyla ilgili tartışmalar özetleniyor.

Eserin Alevi örgütlerinin değerlendirildiği son bölümünde (s. 439-451) Alevi kimliğinin reddi, asimilasyon çabaları ve Alevi örgütlerini destekleme çabaları kapsamında devlet politikaları ele alınırken; "Şiilik yanlıları", "Türk-İslam yanlıları" ile "Anadolu Aleviliği anlayışı" diye üçe ayırdığı Alevi anlayışları bağlamında "uzlaşmacılık" ve örgütler üzerine Nedim Şahhüseyinoğlu'nun görüşlerini bulmak mümkün.

"Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci", "Kaynakça"nın (s. 452-455) ardından yazarın kısa yaşam öyküsüyle (s. 456-457) sona eriyor.

Örgütlenme tarihinde aktif rol oynamış bir "klasik örgütçü"nün kaleminden tarihin basit idrak edilişinin, dogmatik düşünüşün, subjektif ve determinist yaklaşımın "muhalif ve ideolojik bakış açısıyla" örneklerini veriyor olsa da temsil ettiği görüşün olayları algılaması, değerlendirmesi, çıkmazları ve tepki koymasının gerekçelerini yansıtması veya gözler önüne sermesi nedeniyle "Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci" ilgilisi tarafından okunmayı bekliyor. [İsmail Engin]

H. Nedim Şahhüseyinoğlu: Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci. Ankara (Ayyıldız Yayınları: 71) 2001, 457 S., ISBN 975-8398-17-2