Tahtacı Türkmen Ozanları

Veli Asan: Tahtacı Türkmen Ozanları.
Ankara 1997. 233 S.
(Kültür Bakanlığı Yayınları: 1656)
ISBN 975-17-1850-3

[İsmail Engin] Bugüne kadar üzerinde en çok çalışılmış Alevi bir topluluk olan Tahtacılar -ya da Tahtacı Türkmenleri- (Ağaçeriler) üzerine, 1954 yılından beri yaptığı derlemeler ve alan araştırmaları ile bulgularını ortaya koyduğu yayınları-makaleleriyle tanınan, emekli müzik öğretmeni Veli Asan'ın, Isparta'da yayınlanan Ün dergisiyle konu üzerine başlayan yayın hayatının en önemli dönüm noktasını, kırk yıllık bir süre içerisinde hazırladığı ve 1995 yılında tamamladığı, 1997'de yayınlanan "Tahtacı Türkmen Ozanları" adlı temel eseri oluşturuyor.

"Sunuş" (s. 3-4) ve "Tahtacı Türkmenler" -ki burada değişik araştırmacıların Tahtacıların kim olduğuna yönelik görüşleri alt alta sıralanıyor- (s. 5-6) adlı bölümlerin ardından, kendisi de Isparta Tahtacılarından olan; dolayısıyla obalarda ağıtlar, yar üstüne türküler, ayrılık-yoksulluk üstüne yakmalar dinleyen, Asan, eserinde 1950'lerde kentlerde yaşayabilmeleri, onları "yabancı" gören kişilerin, "önlerine attıkları ağaç parçasını kullanılabilir kereste haline getirmelerine" bağlı olan Tahtacıların, yerleşik hayata geçiş süreçlerini, sosyo-ekonomik ve dini yapılarını dillendiren ozanlarının dünyayı algılayışlarını ve mistik-gizemli iç dünyalarını ilk kez toplu bir şekilde okuyucuya sunuyor.

Tahtacı ozanlarının deyişleri müziklidir ve saz eşliğinde -ki bu genelde Âşık Kul Fakir'de görülenin dışında (ki o, istisnai olarak deyişleri kemanla seslendirmektedir), bağlamadır- söylenir. Deyişlerin çoğu, 11 heceli koşma tarzındadır ve buna Tahtacı ağzında "yakma" denilir. "Hava", "ağıt" ve "nefes" olmak üzere üç tür "yakma" vardır; bu bağlamda Asan'a göre, dini hayatı ya da konuları içeren "yakmalar", sadece "nefes yakma"dır ve her ozan "nefes yakma"ya "cesaret edemez" (s. 3-4).

Eserinde 1836-1922 yılları arasında yaşayan Gök Halil'den günümüz ozanlarına (Hasan Akburak, Bayram Kemancı'ya [Kemani] -Âşık Kul Fakir-) kadar 27 Tahtacı ozanını (Gök Halil, Aşık Karaca, Arap Ali, Ali Kavak, Topal Ali, Garip Aşık -Duzuna- Ak Veli, Döne, Aşık Süleyman -Süllü-, Hızır Necati -Yan Yatır Hızır-, Aşık Diler, Aşık İbrahim -Başaran-, Ak Elif -Ağ Elif-, Çil Halil, Aşık İbrahim -Kuş Göz-, Kul Fakir -Bayram Kemancı-, Kul Ali Çakır, Garip Hasan -Has Ede-, Avcı Ali, Hasan Akın, Mehmet Çaltı, Mehmet Civaroğlu, Yetim Veli, Aşık Fatma -Tirişçe-, Hasan Şimşek, Eşe Kadın, Hasan Akburak) konu edinen Asan, ozanlarla ilgili bilgileri derlediği-edindiği tarihlerde eğer o ozan yaşamıyorsa, onunla ilgili birinci elden kaynaklara çocuklarına (Âşık Karaca'daki [Çomut Ali] gibi) başvuruyor (s. 19) ve zaman zaman yaşamayan ozanların Gök Halil'de görüldüğü gibi (s. 7), birinci derecede kan akrabalarına yönelik ayrıntılı listeler sunuyor.

Yazar, kimi ozanlara ait fotoğrafların yanı sıra Âşık Döne (s. 47-50), Ak Elif (s. 95-105), Âşık Fatma (Tirişçe) (s. 206-209), Eşe Kadın (s. 214-218) gibi kadın ozanların "yakmaları"ndan da örnekler veriyor.

Avcı Ali (s, 129-154), geçtiğimiz günlerde hakka yürüyen Hasan Akın (s. 155-177) ve Hasan Akburak (s. 219-232) gibi siyasal olaylar karşısında tepkilerini dile getiren ozanların dışında, Gök Halil (s. 7-18), Arap Ali (s. 21-23) ve Âşık Kul Fakir (s. 112-114) gibi dini hayatı içeren "yakmalar"/"nefes yakmalar"a dair örnekler veren az sayıdaki Tahtacı ozanını da ele alan yazar, aynı zamanda Yanyatır Ocağı'na ya da Hacıemirli Ocağı'na ait dini hayata ilişkin kimi verileri de meraklısı için gözler önüne seriyor:

Baltası Gediğe vardı yolumuz
Yanyatır Oğlu'na bağlı belimiz
Şah Abdal Musa'ya döndü solumuz
Gidelim [gidin] canlar Abdal Musa'ya
(Gök Halil) (s. 9)

Diğer taraftan, genelde araştırmacılar tarafından karıştırılan soy-sop ilişkileri için de eserde aydınlatıcı bilgiler bulmak mümkün. Sözü edilen eser, genel bir "Kaynaklar" listesi ile "Bilgi Alınan Kişiler" listesiyle (s. 233) sona eriyor.

Veli Asan'ın "Tahtacı Türkmen Ozanları" adlı eseri, Alevi kolektif bilincinin önemli bir parçası olan ozanları, bir etnik grup bazında derli-toplu bir şekilde ele alması ve böylece "yakma"lara dayalı gizemli bir dil oluşturan Tahtacı kültürünün ozanların gözüyle ortaya algılanması açısından dikkatle okunması gereken bir eser. [İsmail Engin]

Veli Asan: Tahtacı Türkmen Ozanları. Ankara 1997. 233 S. (Kültür Bakanlığı Yayınları: 1656) ISBN 975-17-1850-3