Ön-Asya Etnografyası - Köylerimiz: 1970'te Adıyaman'da Bir Kürt Köyü - Rezip ya da Bugünkü Adıyla, Kayatepe

Rezip [Kayatepe Köyü] - Kuyucak, Adıyaman (1970)
/ Havva & İsmail Engin koleksiyonu

[© KanalKultur] - Adıyaman merkez ilçesi Kuyucak bucağına bağlı Sünni bir Kürt köyü Rezip [Koord: 38° 16' 53'' D, 37° 52' 21'' K]. Temecük tepesinin güneyine bakan eteğinde, yaklaşık 350 yıl önce kurulduğu tahmin ediliyor. Köylünün anadili Kürtçe, tali dili Türkçe. "Rez" = "Bağ", "Rezip" = "Bağlık yer" anlamına geliyormuş.

Bir yerleşim birimi olması, köyde anlatılan Hasan Çelebi söylencesiyle örtüşüyor. Suriye'de kurak bir yerleşim yerinde Çelebikköyü'nde hayvancılıkla uğraşan Hasan Çelebi ve onun etrafında örülen söylencesi, köyün kuruluşunu anlatıyor:

Rezip [Kayatepe Köyü] - Kuyucak, Adıyaman (1970)
/ Havva & İsmail Engin koleksiyonu

Kuraklık ve susuzluk neticesinde göç eden Hasan Çelebi ve ailesinin yolu, önce Kuyucak  civarına düşer. Oradan Bağdat'a... Bağdat'tan tekrar Kuyucak yöresine dönen Hasan Çelebi, orada yeniden evlenir ve yeni eşinden beş çocuğu olur. Ailesiyle, bağlık bir yer olan Rezip köyünü kurar...

Kışları soğuk olan köy; Kır, Koda, Ömeran, Sıla ve Pir, Mumka, Cuma ve İrık mahallelerinden oluşuyor.

Sıcakpınar tepesinin eteğinde arada toprak kayması meydana geliyor...

Dağlık alandaki köy yerleşiminde evler, eski konutlar dışında genelde iki katlı. Konutlar ya birarada, bitişik ya da tek tek; ilk kat ahır, ikinci kat oturulacak alan şeklinde kullanılıyor.

Rezip Köyü'nün evlerinin dış duvarları tamamen taştan, iç duvarları kerpiçten yapılmış, yapılıyor...

Rezip [Kayatepe Köyü] - Kuyucak, Adıyaman (1970)
/ Havva & İsmail Engin koleksiyonu

Tek katlı olarak inşa edilmiş eski konutlar, tek odalı ve penceresiz... Pencere yerine bırakılmış iki veya üç delik, pencerenin işlevini görüyor. Ocak odanın ortasında bulunuyor ve bacada tabii ki, damın ortasında. Yavaş yavaş bu konutlar terkedilmeye başlanmış... Zahire ve araç-gereçin konulduğu yerler haline dönüştürülmüş.

İki katlı evlerde demir kafeslerle örülmüş pencereler var... İkinci kat genelde iki odalı yapılmış. Onun yanı sıra üç, dört odalı evler de göze çarpıyor...

Rezip [Kayatepe Köyü] - Kuyucak,
Adıyaman (1970)
/ Havva & İsmail Engin koleksiyonu

Konutların içinde hela nadiren görülüyor. Konuta bitişik bahçede helâ yer alıyor.

1955 yılından itibaren toprağın bölünmesi, kan davası gibi nedenlerle ova köylerine, Adıyaman, Adana ve Mersin'e göç veren köyün halkı rençberlikle yaşamını devam ettiriyor... Köyde ekime elverişli 350 dönüm toprak bulunuyor.

Köy, Adıyaman yöresinde tütüncülüğü ile de anılıyor...

Geniş aile tipi köyde yaygın olmakla birlikte, çekirdek aile de gelişimini sürdürüyor... Anne - baba ve evlenmemiş çocuklar genelde bir odada barınıyor. Evelenen erkek çocuk için ya konuta yeni bir oda ekleniyor veya ayrı bir ev yapılıyor...

Rezip [Kayatepe Köyü] - Kuyucak,
Adıyaman (1970)
/ Havva & İsmail Engin koleksiyonu

Köy halkı biraraya gelerek 1949'da camisini inşa etmiş...

Konutlara ve onların içinde yaşayan hane halkına "nazar" değmesin diye, odaların duvarlarına "üzerlik"le süslemiş. Yılan ve akrep gibi hayvanların girmesini önlemek için de dualı kağıtlar, muskalar yazılmış ve üzerlik gibi duvarlara asılmış...

Rezip [Kayatepe Köyü] - Kuyucak, Adıyaman (1970)
/ Havva & İsmail Engin koleksiyonu

Konut inşa edilirken, temel için ilk kazmayı ev sahibinin vurması âdettenmiş. Temel kazılırken yılan çıkarsa uğuruna; akrep ve kırkayağa rastlanırsa uğursuzluğuna inanılırmış... Temele ilk taş konulurken keçi, horoz, koyun gibi hayvalardan kurban kesilir; kurbanın kanı mutlak surette temele akıtılırmış... Kurbanın başı da demir, gümüş eşya, muska, yatır taşı gibi mutlaka dualar eşliğinde temele konurmuş.

Eşikte "şeytan", "cin" gibi şeylerin bulunduğu düşünülür; eşiğe oturmak eşikte durmak bunun için iyi sayılmazmış. Eşiğe sağ ayakla basılır, bu arada besmele çekilirmiş...

Rezip [Kayatepe Köyü] - Kuyucak,
Adıyaman (1970)
/ Havva & İsmail Engin koleksiyonu

Damda birkeç kez baykuşun ötmesi, uğursuzluk kabul edilir; oradan birnin öleceğine inanılırmış... Ölüsü olan konutun kapısı birkaç gün açık bırakılır; konutun her tarafı iyice temzilenir; ölü defnedildikten sonra köy halkı evlerini süpürerek tozları kapı dışarı edermiş...

Askere giden birinin kısmeti evde kalsın diye, tuz ve ekmeğin bir parçası askere gidene yedirilir; diğer kalan parçası da beze sarılarak evde saklanırmış...

Köye kara sis çökerse, hayvanlar ahırlara ve mağaralara saklanır; aksi halde hayvanların öleceğine inanılırmış... [© KanalKultur]

* Ayrıntılı bilgi için bkz. İsmet Bozkurt: Rezip Köyünde Konutun Etnolojik Etüdü. Ankara Üniversitesi DTCF Etnoloji Kürsüsü Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Orhan Acıpayamlı, Ankara 1969, Önsöz + 41 S. + Fotoğraflar + Şekiller + Planlar + Harita