Tahtacılar (Tahtacı Kimliğine ve Demografisine Giriş)

İsmail Engin: Tahtacılar
(Tahtacı Kimliğine ve Demografisine Giriş).
Ant Yayınları, İstanbul 1998, 136 S.,
ISBN: 975-6954-05-1

Tahtacılar, XIX. yüzyıldan beri, giderek giderek artan bir şekilde değişik bilimadamları, gezginler ve derlemecilerin dikkatini çekmiş; seyahatnamelerde, raporlarda, bilimsel araştırmalarda-çalışmalarda, derlemelerde bazen kısa, ama öz; bazen uzun ve detaylı, kısmen de yüzeysel olarak yer almış, bir etnik ve dinî topluluktur. Tahtacılar ve Tahtacı kültürü, zamanla tarih, türkoloji, etnoloji, antropoloji gibi bilim dallarında, yavaş yavaş yoğunlaşılan bir çalışma alanı haline gelmiş; onların üzerine değişik konu kümelerinde incelemeler-araştırmalar yapılmaya başlanmıştır.

Bu kitabın sonunda yer alan kaynakçaya kısaca bir göz atıldığında, Tahtacılar üzerinde oldukça fazla sayıda derleme, rapor, inceleme-araştırma olduğu görülecektir. Ancak, bu kaynakça, Tahtacılar üzerine yapılan sözü edilen nitelikteki çalışmaların küçük bir kısmını içermektedir. Bu bağlamda okuyucu, Tahtacıların ne kadar çok araştırılan-incelenen bir topluluk olduğu hissine kapılabilir. Bu his, okuyucuyu bir noktada yanıltmamalıdır: Hakkında yüzlerce yayın olan bu topluluk üzerine, hâlâ karanlıkta kalmış birçok konu vardır...

Kitap, dokuz yıllık yoğun bir çalışmanın ürünüdür ve 1995-1998 yılları arasında Tahtacılar üzerine değişik dergilerde dizi halinde yayınlanmış beş makaleyle, Andrews tarafından sistematize edilen Tahtacıların yaşadığı yerleşim merkezlerini içeren bir ekten ibarettir.

Tahtacıların kim olduklarına, nereden geldiklerine ve kökenlerine ilişkin tezlerin karşılaştırıldığı; farklı mekân ve zamanlarda "değişen" Tahtacı kimliğinin, niçin ve nasıl değiştiğini ele alan ilk üç bölüm, aynı zamanda genelde incelenen-araştırılan topluma-kültüre bakışı içeren emik-etik yaklaşım(lar)ın, araştırmacılar tarafından nasıl kullanıldığını da örneklemektedir. Bu örnekleme, Tahtacılar -ve dolayısıyla Alevîler- üzerine yapılan araştırmalardaki-incelemelerdeki yöntem sorununa da kenarından köşesinden değinmektedir.

Kitabın dördüncü bölümü, Tahtacılar -ve Alevîler-üzerine, demografiyi kapsayan yeni bir araştırma alanı açılması amaçlanarak tasarlanmıştır. Belirtilen bölümde, demografik veriler ele alınmış, irdelenmeye ve karşılaştırılmaya çalışılmıştır. Özellikle bu bağlamda, kısmen ve sınırlı olarak kimi araştırmalarda-incelemelerde ve derlemelerde yer alan yerleşim yeri nüfuslarını ve(ya) hanehalkı sayılarını içeren, ama geçerlilik ve güvenilirlikleri tartışmalı veriler hariç, konuyla ilgili olarak yıllık nüfus artış hızı, yerleşim yerlerinde nüfus yoğunluğu, cinsiyete göre ağırlıklı ortalama yaş, medyan yaşı, yaş ve cinsiyete göre nüfus, hanehalkı büyüklüğü, canlı doğum, çocuk ölüm hızı, doğurganlık hızı, çocuk doğurmada ortalama yaş, ağırlıklı ortalama yaş, yaş bağımlılık oranı, okur-yazarlık oranları, okullaşma oranları, medeni durum, göç vb. gibi demografik verilere rastlanılmadığını da söylemek gerekir.

Beşinci bölüm ise, "ölü gömme gelenekleri" üzerine alanda yapılmış bir derlemedir.

Altıncı bölüm, Peter Alford Andrews tarafından listeleştirilen Tahtacı yerleşim birimlerini-merkezlerini içermektedir. Ek olarak verilen bu liste, okuyucuya Tahtacıların coğrafî olarak dağıldığı alanları, genel hatlarıyla sunması için verilmiştir. Ancak, bu listenin, yeterli olduğu söylenemez. Okuyucu, listenin neden güncelleştirilmediğini sorabilir. Bunun için Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde yoğun olarak alan çalışmalarına gereksinme vardır. Bu çalışmaları başlattığımızı ve yoğunlaştırarak sürdürdüğümüzü belirtmeliyiz. Sözü edilen konuda, güncelleştirilmiş bir listenin yanı sıra "atlas"ın hazırlanması için, daha zaman ve sabır gerekmektedir.

Kuşkusuz bu çalışma, son sözü söylemek iddiasında değildir. Ele aldığı konularda bile, birçok eksiklikleri vardır. Buna karşın, üzerine çok şey yazılıp-çizilen Tahtacılar hakkında, çok az şey bilindiğini ortaya koyması açısından olduğu kadar, yeni çalışma/araştırma alanları oluşturulması için de bir örnektir.

İçindekiler

Sunuş

Birinci Bölüm

Tahtacılar Kimdir ve Kökenleri Nereden Gelir?-I
"Lykienler"in Devamı (mı?)
"Çepni" ve Küçük Asya'nın Eski Halkları (mı?)
"Hititli"-"Alarod" (mu?)
Değerlendirme

İkinci Bölüm

Tahtacılar Kimdir ve Kökenleri Nereden Gelir?-2
"İranlı"/"Acem" (mi?)
a) Tahtacılar, İran'dan Anadolu'ya Göç Ettirilen "İranlı Göçmenler" mi?
1. Anadolu'ya Olan Türkmen Göçleri, İran Üzerindendir.
2. Anadolu'dan da İran'a Göçler Olmuştur.
b) Tahtacıların "Tatlar"la İlişkileri Onları Etkilemiş Olabilir mi?
"Abdal"-"Kıptî" (mi?)
Değerlendirme

Üçüncü Bölüm

Tahtacılar Kimdir ve Kökenleri Nereden Gelir?-3
Evci (mi?)
a) Tahtacılar "Evci" Aşiretinin "Alevî" Olan Kesimidir
b) "Evci" Aşireti, Tahtacı Aşiretlerinden Biridir
"Aktavlı"/"Turkopol" (mu?)
a) Tahtacılar, "Aktavlı Turkopollar"dır
b) "Aktavlı" Aşireti, Tahtacı Aşiretlerinden Biridir
"Ağaç-Eriler": Ataları (mı?)
a) "Ağaç-Eriler", göçebe Oğuz boylarından ayrı bir Türk topluluğudur
b) "Ağaç-Eriler", göçebe Oğuz boylarındandır
c) "Ağaç-Eriler" Oğuz, Kıpçak ve Uygur Türklerinden biraraya gelen soylarla oluşan topluluktur
Yörük (mü), Türkmen (mi)?
Hıristiyan Kökenli ya da Alevî Bir Topluluk mu?
a) Tahtacılar Hıristiyan Kökenli Bir Topluluktur
b) Tahtacılar Alevî Bir Topluluktur
Değerlendirme ve Kimi Genellemeler

Dördüncü Bölüm

"Tahtacıların Nüfusu"yla İlgili Veriler Üzerine: XIX. Yüzyılın Sonlarından Günümüze Değin
a) Belirli Bir Bölge-Yöreyle İlgili: Osmanlı İmparatorluğu Döneminde
b) Önceleri Anadolu, Sonraları Türkiye Geneline Yönelik
c) Kimi Yerleşim Merkez(ler)indeki-Birim(ler)indeki Tahtacı Nüfusa İlişkin Değerlendirme

Beşinci Bölüm

Akçaeniş Tahtacılarında Ölü Gömme Geleneği
a) Hazırlık Aşaması: Yıkama-Kefenleme-Giydirme
Geçiş: Cenaze Namazı
b) Son Aşama: Gömme

Altıncı Bölüm

Ekler

Ek: 1 Tahtacıların Yoğun Olarak Bulundukları Yerleşim Merkezleri (Andrews 1989'dan)

Kaynakça

İsmail Engin: Tahtacılar (Tahtacı Kimliğine ve Demografisine Giriş). Ant Yayınları, İstanbul 1998, 136 S., ISBN: 975-6954-05-1